زخم بستر یکی از بیماری‌های پوستی آزاردهنده است که بسیاری از بیمارانی که زندگی نباتی دارند و یا برای مدت طولانی در یک جای بی‌حرکت باقی می‌مانند را دچار مشکل کرده‌است. برای اینکه این بیماری گریبانگیر این افراد نشود، باید آگاهی خود را درباره آن افزایش دهید.

شما می‌توانید اقدامات لازم را برای جلوگیری و کمک به بهبودی زخم بستر انجام دهید. شناسایی زخم‌های فشاری در مراحل اولیه، درمان را بهبود می‌بخشد و خطر عوارض را کاهش می‌دهد. جابجایی مکرر بیماران برای جلوگیری از زخم‌های فشاری ضروری است.

زخم بستر یا زخم فشاری ضایعه‌ای است که در پوست و بافت‌های زیر پوستی و بر اثر فشار ممتد و طولانی مدت بر پوست ایجاد می‌شود. زخم بستر اغلب در نقاطی از بدن ایجاد می‌شود که پوست روی یک برجستگی استخوانی قرار گرفته (مانند پاشنه و بین باسن‌ها) و در بین آن‌ها عضله‌ای وجود ندارد. افرادی که به‌واسطه‌ی شرایط پزشکی خاصشان، توانایی محدودی در تغییر موقعیت دارند یا مجبورند که بیشتر وقت خود را روی تخت یا صندلی بگذرانند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم بستر می‌باشند. زخم‌های بستر می‌توانند در طی چند ساعت یا چند روز ایجاد شوند. بیشتر زخم‌ها با درمان بهبود می‌یابند، اما بعضی دیگر هیچوقت به طور کامل بهبود پیدا نمی کنند. می‌توانید برای جلوگیری از ایجاد زخم بستر و کمک به بهبودی آنها قداماتی را انجام دهید.

زخم بستر چیست؟

زخم بستر، زخم یا آسیب فشاری نیز نامیده می‌شود. زخم فشاری اغلب به دلیل تحت فشار قرار گرفتن پوست، ناشی از عدم تحرک و استراحت در تخت، نشستن روی صندلی چرخدار یا استفاده طولانی مدت از گچ، ایجاد می‌شود. زخم بستر ممکن است زمانی ایجاد شود که فرد به مدت طولانی در رختخواب بی‌تحرک است و یا بیهوش است و دردی احساس نمی‌کند.

چه افرادی مستعد ابتلا به زخم بستر هستند

زخم بستر می‌تواند یک مشکل جدی در سالمندان ضعیف باشد. آنها می‌توانند با کیفیت مراقبتی که فرد دریافت می‌کند مرتبط باشند. اگر فردی که بی حرکت یا در بستر است، چرخانده نشود، به درستی در حالت مناسب قرار نگیرد و از تغذیه و مراقبت از پوست خوبی برخوردار نشود، زخم بستر ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به دیابت، مشکلات گردش خون و تغذیه نامناسب در معرض خطر بیشتری قرار دارند.

علائم اولیه زخم بستر

علائم هشدار دهنده زخم بستر یا زخم فشاری عبارتند از:

• تغییرات غیرمعمول در رنگ یا بافت پوست
• تورم
• خروج مایع چرک مانند
• قسمتی از پوست که در هنگام لمس نسبت به قسمت دیگر احساس خنکی یا گرمای بیشتری می کند.
• نواحی حساس

زخم‌های بستر بر اساس عمق، شدت و سایر خصوصیات در یکی از چندین مرحله قرار می گیرند. درجه آسیب پوست و بافت به رنگ قرمز، پوست سالم تا آسیب عمیق که مربوط به عضله و استخوان است.

مراحل مختلف زخم بستر

تشکیل زخم بستر از چهار مرحله تشکیل شده است. در مراحل اول شدت آن کم بوده و در مراحل بعدی شدت آن بیشتر می‌شود. این مراحل به ترتیب عبارتند از:

• مرحله ۱: پوست قرمز و هنگام لمس گرم است. در پوست تیره‌تر، این ناحیه ممکن است رنگ آبی یا بنفش داشته باشد. همچنین ممکن است فرد سوزش، درد یا خارش را تجربه کند.
• مرحله ۲: آسیب ناحیه بیشتر است و ممکن است زخم باز، خراش یا تاول وجود داشته باشد. فرد درد را تجربه می‌کند و ممکن است پوست اطراف زخم تغییر رنگ دهد.
• مرحله ۳: این ناحیه به دلیل آسیب در زیر سطح پوست ظاهری گود دارد.
• مرحله ۴: آسیب ناحیه زیاد است و زخم بزرگی در ناحیه وجود دارد. ماهیچه‌ها، تاندون‌ها، استخوان‌ها و مفاصل نیز ممکن است درگیر شوند. عفونت در این مرحله خطرناک است.

زمانی که زخم خیلی شدید است به دلیل پوشیده بودن سطح زخم توسط بافت نکروتیک، مرده و سیاه رنگ امکان دسته بندی زخم وجود ندارد. بافت مرده ممکن است به رنگ خرمایی، خاکستری، سبز، قهوه ای یا زرد باشد. دلمه معمولا قهوه‌ای مایل به زرد، قهوه‌ای یا سیاه است.

دلایل ایجاد زخم بستر

زخم‌‌های بستر در اثر فشار بر روی پوست که باعث محدود شدن جریان خون در پوست می‌شود، ایجاد می‌شوند. جا‌به‌جایی و تحرک کم می تواند پوست را در معرض آسیب قرار داده و منجر به بروز زخم بستر شود.

سه عامل اصلی در ایجاد زخم بستر عبارتند از:

• فشار: فشار مداوم بر روی هر قسمت از بدن شما می‌تواند جریان خون در بافت‌ها را کاهش دهد. جریان خون برای رساندن اکسیژن و سایر مواد مغذی به بافت‌ها ضروری است. بدون وجود این مواد مغذی ضروری، پوست و بافت‌های مجاور آسیب دیده و ممکن است در نهایت از بین بروند.
• اصطکاک: اصطکاک زمانی ایجاد می‌شود که پوست روی لباس یا ملافه‌ها کشیده شود. این کار می‌تواند پوست شکننده را در معرض آسیب دیدگی قرار دهد، به خصوص اگر پوست مرطوب هم باشد.
• سایش: سایش زمانی اتفاق می‌افتد که دو سطح در جهت مخالف کشده شوند. به عنوان مثال، وقتی قسمت سر تخت بالا است، می‌توانید از روی تخت به سمت پایین سر بخورید. هنگامی که استخوان دنبالچه به سمت پایین کشیده می‌شود، پوست روی استخوان ممکن است در آن نقطه دچار سایش شود.

همچنین جهت جلوگیری از ایجاد زخم بستر میتوانید از تخت های بیمارستانی مناسب استفاده کنید

عوامل خطر زخم بستر

افراد سالم، فشار زیاد روی قسمتی از بدن را سریع احساس می‌کنند.

عوامل خطرساز برای بروز زخم بستر عبارتند از:

• بی حرکتی: این امر می‌تواند به دلیل بیماری، آسیب نخاعی و علل دیگر باشد.
• بی‌اختیاری در دفع: پوست با قرار گرفتن طولانی مدت در معرض ادرار و مدفوع آسیب پذیرتر می‌شود.
• عدم درک حسی: جراحت در ستون فقرات، اختلالات نورولوژیکی و شرایط دیگر می‌توانند منجر به از دست دادن ادراک حسی در فرد شود. عدم توانایی در احساس درد و ناراحتی می‌تواند منجر به عدم آگاهی فرد از نشانه‌های هشداردهنده و در نتیجه عدم جابه‌جایی شود.
• تغذیه‌ی نامناسب و کمبود آب: افراد به صورت روزانه به مایعات، کالری، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی نیاز دارند تا پوستشان سالم بماند و از تخریب بافت جلوگیری شود.

• وضعیت پزشکی که بر روی گردش خون اثر می‌گذارد: مشکلات سلامتی مانند دیابت و بیماری‌های عروقی که می‌توانند بر گردش خون اثر بگذارد، خطر آسیب به بافت را افزایش می‌دهند.

علاوه بر این، زخم بستر بیشتر در افرادی که قبلا زخم بستر داشته‌اند عود می‌کند. بنابراین باید تا حد ممکن از ایجاد زخم بستر جلوگیری شود.

زخم بستر چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک شما احتمالاً با دقت پوست شما را معاینه می‌کند تا تصمیم بگیرد که آیا شما دچار زخم فشار شده‌اید یا خیر و در صورت تشخیص، مرحله‌ای را به زخم اختصاص می‌دهد. مرحله بندی به شما کمک می‌کند تا بهترین روش درمانی را برای شما تعیین کند. برای ارزیابی سلامت عمومیتان ممکن است به انجام آزمایش خون نیاز داشته باشید.

محل‌های شایع زخم بستر

در کسانی که مدت زیادی از ویلچر استفاده می‌کنند، زخم بستر بیشتر در نواحی زیر دیده می‌شود:

• دنبالچه یا باسن
• تیغه‌های شانه و ستون فقرات
• پشت بازوها و پاها در جایی که روی صندلی قرار می‌گیرند.

در کسانی که مدت زیادی در بستر درازکش به پشت قرار گرفته‌اند، زخم بستر بیشتر در نواحی زیر دیده می‌شود:

• پشت یا کناره‌های سر
• تیغه‌های شانه
• گن، کمر یا دنبالچه
• پاشنه پا، مچ پا و پوست پشت زانو

درمان زخم بستر

تغییر موقعیت

اگر به زخم بستر مبتلا هستید، بطور مکرر بچرخید و موقعیت خود را تغییر دهید. اینکه چند بار تغییر وضعیت دهید به شرایط و کیفیت سطحی که هستید بستگی دارد.

پس از اینکه پزشک خطر ابتلا به زخم فشاری را ارزیابی کرد، یک جدول زمانی به منظور تغییر موقعیت ایجاد خواهد کرد. این جدول نشان می‌دهد که هر چند وقت یک‌بار باید حرکت کنید یا اگر خودتان قادر به انجام این کار نیستید، یکی باید شما را جابه‌جا کند.

در برخی افراد، ممکن است هر ۱۵ دقیقه یک بار نیاز به جابجایی و تغییر موقعیت باشد. برخی دیگر ممکن است تنها یک بار در هر ۲ تا ۴ ساعت نیاز به جابجایی داشته باشند.

همچنین ممکن است به شمار در مورد موارد زیر مشاوره و آموزش داده شود:

• وضعیت نشستن و دراز کشیدن صحیح
• چگونه می‌توانید وضعیت نشستن و دراز کشیدن خود را تنظیم کنید
• بهترین روش حمایت از پاها برای کاهش فشار روی پاشنه پا
• هرگونه تجهیزات خاص مورد نیاز و نحوه استفاده از آن

تشک و کوسن

اگر در معرض خطر ابتلا به زخم فشاری یا زخم جزئی هستید، پزشک فوم استاتیک یا تشک داینامیک را با طراحی خاص توصیه می‌کند. اگر زخم جدی‌تری دارید، به یک تشک یا سیستم تخت پیچیده‌تر نیاز دارید، مانند تشک متصل به پمپی که جریان ثابتی از هوا را به تشک می‌رساند.

همچنین طیف وسیعی از بالشتک‌های فوم یا توزیع مجدد فشار موجود است. با پزشک در مورد مناسب‌ترین انواع بالشتک‌ها مشورت کنید. با این حال، بر اساس گفته موسسه ملی بهداشت و مراقبت عالی (NICE) اظهار دارد مشخص نیست که کدام نوع دستگاه‌های توزیع مجدد فشار برای تسکین و پیشگیری از زخم‌های فشاری در مکان‌های مختلف، مانند پاشنه‌ها یا باسن، بهترین هستند.

تمیز نگه داشتن زخم

• مرحله اول درد: می‌توانید ناحیه مورد نظر را به آرامی با آب و صابون ملایم بشویید. در صورت نیاز، از یک مرطوب کننده برای محافظت از ناحیه در برابر مایعات استفاده کنید. از پزشک در مورد مناسب‌ترین مرطوب کننده مورد نیاز کمک بگیرید.
• زخم بستر مرحله دوم: باید با آب نمک (سالین) شستشو داده شود تا بافت شل و مرده از بین برود. یا شاید پزشک یک پاک کننده مخصوص تجویز کند.
• از پاک کننده‌های هیدروژن پراکسید یا ید استفاده نکنید، زیرا می توانند باعث آسیب به پوست شوند.
• زخم را با یک پانسمان مخصوص بپوشانید. تا از عفونت محافظت شده و به مرطوب نگه داشتن زخم کمک کند تا بتواند التیام یابد.
• اکثر زخم‌های مرحله III و IV توسط پزشک قابل درمان هستند. پزشک شما را در مورد هر دستورالعمل خاصی به منظور مراقبت در منزل آگاه خواهد کرد.

چسب و پانسمان‌های تخصصی برای زخم بستر

برخی پانسمان‌ها برای محافظت از زخم‌های فشاری و تسریع روند بهبود طراحی شده‌اند، که عبارتند از موارد زیر:

• پانسمان آلژینات
• پانسمان هیدروکلوئیدی
• سایر انواع پانسمان

در مورد نوع پاسنمانی که باید استفاده کنید، با پزشک خود مشورت کنید. نوع پانسمان به اندازه و مرحله زخم بستگی دارد.

کرم‌ها و پمادها

کرم‌ها و پمادهای آنتی بیوتیک موضعی معمولا برای درمان زخم‌های بستر توصیه نمی‌شوند. اما برای مراقبت از پوستی که آسیب دیده یا تحریک شده است، ممکن است کرم‌های محافظت کننده مورد نیاز باشند.

پمادهای رایج مورد استفاده برای درمان زخم بستر عبارتند از:

تشک های مواج ضد زخم بستر یکی از بهترین تجهیزات جهت جلوگیری از زخم بستر میباشد

پماد آلفا برای درمان زخم بستر

این محصول توانایی پیشگیری و کنترل عفونت زخم بستر را دارا می‌باشد و با کمک آن می‌توان به ترمیم زخم بستر کمک کرد. مزایای استفاده از این پماد عبارتند از:

• کاهش التهاب زخم بستر
• کاهس درد بیمار
• برطرف کردن نیاز به دبریدمان زخم
• کاهش نیاز به مصرف آنتی بیوتیک
• ایجاد رطوبت مناسب برای زخم
• پاکسازی بستر زخم
• تسریع فرایند ترمیم زخم بستر
• کاهش مدت زمان بستری

پماد کالاندولا

از این پماد به عنوان یک درمان رایج و موثر در منازل و بیمارستان‌ها استفاده می‌شود. این محصول علاوه بر داشتن قیمت مناسب و در دسترس بودن، اثرات مناسبی نیز بر بهبود زخم بستر می‌گذارد.

کرم سیلورسولفادیازین

این محصول یک کرم آنتی باکتریال است که به همراه پانسمان‌های تخصصی و همچنین به صورت جداگانه استفاده می‌شود.

آنتی بیوتیک‌ها

آنتی بیوتیک‌ها ممکن است برای درمان زخم عفونی یا در صورت داشتن عفونت جدی تجویز شوند، از جمله در موارد زیر:

• مسمومیت خون (سپسیس)
• عفونت باکتریایی بافت‌های زیر پوست (سلولیت)
• عفونت استخوان (استئومیلیت)

تجویز و مصرف آنتی بیوتیک برای زخم بستر حتما باید با تجویز و زیر نظر پزشک معالج باشد. به همین دلیل از مصرف خودسرانه آن‌ها جدا خودداری فرمایید ولی استفاده از کرم آنتی باکتریال مانند سیلورسولفادیازین می‌تواند موثر باشد.

رژیم و تغذیه

خوردن یک رژیم غذایی سالم و متعادل که شامل پروتئین کافی و انواع مختلفی از ویتامین‌ها و مواد معدنی است، می‌تواند روند بهبود زخم را سرعت بخشد. اگر رژیم غذایی شما نامناسب باشد، ممکن است نیاز باشد توسط یک متخصص تغذیه ویزیت شوید و یک برنامه رژیم غذایی مناسب دریافت کنید. همچنین توجه به مصرف میزان کافی آب نیز مهم است زیرا کمبود آب باعث کاهش سرعت روند بهبود زخم می‌گردد.

دبریدمان یا حذف بافت آسیب دیده

در برخی از موارد ممکن است لازم باشد که بافت مرده را از زخم بستر برداشته و به درمان آن کمک کنیم. این کار را دبریدمان می‌نامند. اگر بافت مرده کم باشد، ممکن است با استفاده از پانسمان مخصوص طراحی شده دبریدمان شود.

مقادیر قابل توجه بافت مرده ممکن است با استفاده از روش‌های زیر دبریدمان شوند:

• جت‌های آب با فشار بالا
• فراصوت
• ابزار جراحی، مانند تیغ و انبر

جراحی

زخم های شدید بستر ممکن است بهبود نیابند. در چنین مواردی، جراحی ممکن است برای مهر و موم کردن زخم، سرعت بخشیدن به بهبود زخم و به حداقل رساندن احتمال عفونی شدن لازم باشد. در صورتی که جراحی به شما توصیه شده است از جراح خود در مورد مزایا و خطرات جراحی بپرسید.

عوارض و خطرات زخم بستر

عوارض زخم‌های فشاری که برخی از آن‌ها تهدید کننده زندگی هستند، شامل موارد زیر است:

سلولیت: سلولیت، عفونت پوست و بافت‌های نرم متصل به آن است که می‌تواند باعث گرما، قرمزی و تورم ناحیه‌ی آسیب‌دیده شود. افرادی که آسیب‌های عصبی دیده‌اند، اغلب در ناحیه‌هایی که دچار سلولیت شده، احساس درد نمی‌کنند.

عفونت‌های استخوانی و مفصلی: عفونت ناشی از زخم فشاری، می‌تواند در مفاصل و استخوان‌ها نفوذ کند. عفونت‌های مفصلی (آرتروز سپتیک) می‌توانند به غضروف‌ها و بافت‌ها، آسیب برسانند. عفونت استخوان (استئومیلیت) می‌تواند عملکرد مفاصل و اندام‌ها را کاهش دهد.

سرطان: زخم‌های طولانی مدتی که قابل درمان نیستند، در نهایت می‌توانند به نوعی سرطان تبدیل شوند.

سپسیس: به ندرت، زخم پوست منجر به سپسیس یا گندیدگی می‌شود، اما در مواردی نیز این مشکل رخ می‌دهد.

پیشگیری از زخم بستر

پیشگیری کامل از زخم فشاری ممکن است دشوار باشد، اما به منظور کاهش خطر، شما یا پزشکتان اقداماتی را می‌توانید انجام دهید.

از جمله موادر زیر:

• مرتباً موقعیت خود را تغییر دهید. اگر خودتان نمی‌توانید موقعیت خود را تغییر دهید، از شخص دیگری کمک بگیرید.
• هر روز پوست خود را بررسی کنید.
• داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل که حاوی پروتئین کافی و انواع خوبی از ویتامین‌ها و مواد معدنی باش. اگر رژیم غذایی درستی ندارید یا از فردی مراقبت می‌کنید که ممکن است رژیم غذایی او ضعیف باشد، از پزشک بخواهید که شما یا آن فرد را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد.
• ترک سیگار؛ سیگار کشیدن به دلیل آسیب ناشی از گردش خون، احتمال ابتلا به زخم‌های فشاری را افزایش می‌دهد.

اگر در بیمارستان یا خانه تحت مراقبت هستید، پزشک باید از خطر ابتلا به زخم فشاری آگاه باشد، و ارزیابی خطر را انجام دهد، پوست شما را تحت نظر داشته باشد و از اقدامات پیشگیرانه مانند تغییر موقعیت منظم اعمال شود.

زمان مراجعه به پزشک

در صورت مشاهده علائم زخم بستر، موقعیت خود را تغییر دهید تا فشار روی آن ناحیه کاهش یابد. در صورتی که پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت بهبودی مشاهده نکردید، با پزشک خود تماس بگیرید.

در صورت بروز علائمی مانند عفونت، مانند تب، ترشح از زخم، زخمی که بوی بد می‌دهد، یا افزایش قرمزی، گرما یا تورم در اطراف زخم، فوراً به پزشک متخصص زخم بستر مراجعه کنید.

سؤالات متداول

سریع‌ترین راه برای از بین بردن زخم بستر چیست؟

پودر بچه زخم‌ها را سریع‌تر بهبود می‌بخشد. پودر بچه محل را خشک می‌کند و از گسترش عفونت جلوگیری می‌کند.

آیا زخم بستر در خانه قابل درمان است؟

درمان زخم بستر بستگی به مرحله و عمق زخم دارد. می‌توانید زخم مرحله یک را با آب و صابون ملایم تمیز کنید و با یک مرطوب کننده آغشته کنید. زخم بستر پیشرفته‌تر ممکن است به مراقبت پزشکی نیاز داشته باشد.

بهبودی از زخم بستر چقدر طول می‌کشد؟

همچنین تجهیزات هتلینگ استاندارد میتواند تاثیر بسیار زیادی در راحتی بیماران بیمارستانی و جلوگیری از بیماری هایی همچون زخم بستر داشته باشد

بهبودی زخم‌های فشاری که با ‌عنوان زخم بستر یا زخم‌های پوستی نیز شناخته می‌شوند، بسته به مرحله زخم، ممکن است از سه روز تا دو سال طول بکشد.

آیا زخم بستر می‌تواند گسترش یابد؟

زخم فشاری می‌تواند عفونی شود. به ندرت، این عفونت می تواند به پوست اطراف (سلولیت)، به خون (باعث مسمومیت خونی یا سپسیس)، یا به استخوان در زیر زخم فشاری گسترش یابد (باعث استئومیلیت).

آیا زخم بستر می‌تواند منجر به مرگ شود؟

بله. زخم بستر مرحله ۴ می‌تواند منجر به عفونت‌های خطرناک و شدید شود.

آیا عسل برای زخم بستر خوب است؟

عسل در مقایسه با سایر مواد پانسمان، از نظر کنترل عفونت، بهبود زخم بستر و همچنین کنترل درد زخم بستر موثرتر است.

آیا زخم بستر مسری است؟

نه. زخم بستر مسری نیست، اما اگر همراه با چرک یا عفونت باکتریایی باشد باید با احتیاط درمان شود.

چه ویتامین‌هایی برای زخم بستر مفید هستند؟

ویتامین C اغلب با بهبود زخم همراه است زیرا این ویتامین برای تشکیل کلاژن ضروری است.

آیا زخم بستر قابل درمان است؟

افرادی که بیشتر در معرض خطر زخم بستر هستند، دارای شرایط پزشکی هستند که توانایی آنها را برای تغییر وضعیت محدود می‌کند یا باعث می‌شود بیشتر وقت خود را روی تخت یا صندلی بگذرانند. زخم بستر ممکن است طی چند ساعت یا چند روز ایجاد شود. بیشتر زخم‌ها با درمان بهبود می‌یابند، اما برخی هرگز به طور کامل بهبود نمی‌یابند.

زخم بستر چه شکلی است؟

زخم بستر در چندین مرحله ایجاد می‌شود: مرحله ۱ شامل تغییر رنگ پوست به صورتی یا خاکستری (در پوست تیره‌تر) همراه با خارش یا حساسیت خفیف است. مرحله ۲ شامل قرمزی پوست و تورم با تاول یا نواحی باز است. مرحله ۳ دارای گودی‌ای زخم مانند است که عمیق‌تر در پوست گسترش می‌یابد.